Historia

HISTORIA DOMU DOCHODOWEGO STRAŻY OGNIOWEJ I TEATRU AMATORSKIEGO

Kutnowskie Towarzystwo Ochotniczej Straży Ogniowej od zarania przywiązywało dużą uwagę do prowadzenia działalności kulturalno-rozrywkowej wśród „rodziny" strażackiej i wspólnoty lokalnej(…)       Prawdopodobnie już na przełomie lat 1899-1900 z inicjatywy Antoniego Troczewskiego i Kazimierza Stebelskiego założono kilkunastoosobową strażacką orkiestrę dętą, która od początku uświetniała: spotkania towarzyskie, święto patrona kutnowskiej straży — św. Wawrzyńca (również patrona parafii), majówki i inne imprezy związane z folklorem i obyczajami miejscowymi.     W 1899 r. przy straży ogniowej zorganizowany został amatorski zespół teatralny. Jednocześnie przy zarządzie utworzono stałą komisję dla organizowania przedstawień. (…)      Powołanie strażackiego zespołu dramatycznego motywowane było szczególnie pilną potrzebą ożywienia życia kulturalnego w społeczeństwie miasta, którego zainteresowania kończyły się na pracy, grze w karty, plotkach i nadużywaniu trunków. Antoni Troczewski w jednym z artykułów napisał: „... restauracje i szynki robią kolosalne obroty, w niedzielę gwarno tam i rojno (...), smutno robi się w duszy uważnego obserwatora, który z ubolewaniem od szeregu lat nie dostrzega poprawy (w życiu kulturalnym - E. W) wśród ciemnego, niezaradnego społeczeństwa małomiasteczkowego".       Jednak od chwili powstania Towarzystwo Ochotniczej Straży Ogniowej miało duże problemy lokalowe, związane z przechowywaniem sprzętu i prowadzeniem działalności organizacyjnej i społeczno-kulturalnej. W tej sytuacji, z inicjatywy Antoniego Troczewskiego, wspieranego przez wielu działaczy, podjęto odważną i odpowiedzialną decyzję o wybudowaniu własnego budynku wielofunkcyjnego. 9 lutego 1899 r. sprawę budowy „Domu Dochodowego" zwanego też „Domem Strażackim" przedstawiono na otwartym zebraniu mieszkańców miasta Kutna i okolic, na którym uchwalono pełne poparcie inicjatywy i akces „przystąpienia mieszkań ców do budowy Domu Dochodowego dla Towarzystwa Straży w Kutnie, aby tenże po wsze czasy służył ku pożytkowi i potrzebom straży ochotniczej oraz wszystkich polskich instytucji społecznych ziemi kutnowskiej".      Dla urzeczywistnienia tej budowy powołano Społeczny Komitet Budowy w składzie: Stanisław Wierzbicki ze Starej Wsi - przewodniczący, Stanisław Dangel ze Skłót, Aleksander Komorowski z Sójek, Józef Jopkiewicz z Kutna, Władysław Łoziński z Kutna, Eugeniusz Majewski z Podczach, Jan Stempkowski z Bedlna, Kazimierz Stebelski z Kutna, Antoni Skarżyński z Poborza, dr Tadeusz Szymański z Kutna, Marian Sawicki z Kutna, dr Antoni Troczewski z Kutna, Feliks Wąsowski z Kutna, Alfred Vaedtke z Kutna, Kazimierz Kahl z Kutna. Funkcję sekretarza i skarbnika komitetu pełnił Antoni Troczewski, który był duszą i motorem całego przedsięwzięcia. Inicjatywa budowy gmachu znalazła pełne zrozumienie i czynne poparcie społeczeństwa miasta i okolic oraz władz miejskich. Plac pod budowę, położony przy Zduńskim Rynku, przekazały straży władze miasta na prawach wieczystej dzierżawy. Projekt architektoniczny honorowo wykonał inż. architekt Kazimierz Stebelski - członek Towarzystwa. Wiele prac niefachowych wykonali sami strażacy wsparci przez obywateli miasta.      10 września 1899 r. pod budowę Domu Strażackiego położony został kamień węgielny, a wyświęcenia fundamentów dokonał dziekan, ksiądz prałat Piotr Zbrowski. Duży napływ środków finansowych pozwolił na szybką realizację inwestycji. Już 10 sierpnia 1900 r. oddano do użytku salę teatralną, która wynajmowana była różnym organizacjom na imprezy, np.: przedstawienia teatralne, koncerty, zebrania, itp. (…) Scena i odpowiednio urządzone garderoby ułatwiały pracę aktorów. Teatr posiadał własne kompletne rekwizyty: meble, kostiumy, dekoracje oraz przybory dla aktorów. Mimo podejmowanych wysiłków, nie zdołano ustalić repertuaru teatru straży. Można jedynie domniemywać, że w skład repertuaru wchodziły utwory powszechnie grane w amatorskich teatrach strażackich w całym Królestwie Polskim. W latach 1890-1918 grano m.in. sztuki: Władysława Anczyca - „Łobzowianie", „Flisacy", „Błażej opętany"; Aleksandra Fredry - „Damy i huzary", „Posażna jedynaczka"; Józefa Korzeniowskiego - „Majster i czeladnik"; Jana Gregorowicza - „Pod pantoflem"; Mariana Gawalewicza -  „Tatuś pozwolił"; Ireny Mrozowskiej - „Babska polityka". Do utworów najczęściej granych należały: J. Szaniawskiego – „Miłość strażacka"; B. Wrzosa - „Ogień swatem" i „Strażacy”.

Aby zwiększyć dochody zarząd w 1899 r. zorganizował amatorski teatr strażacki, który wystawiając liczne przedstawienia, przynosił organizatorom niemałe dochody. Uroczyste otwarcie Domu Strażackiego odbyło się 20 grudnia 1908 r. Po części oficjalnej i wyświęceniu gmachu przez dziekana, ks. prałata Piotra Zbrowskiego, odbyła się uroczystość uświetniona występem amatorskiego teatru strażackiego. Duży wkład w rozwój teatru wnieśli prezes zarządu Towarzystwa Antoni Troczewski i naczelnik straży ogniowej Kazimierz Kahl, sprawujący funkcję reżysera - amatora. To on spowodował, że w latach 1905-1914 teatr straży współdziałał z amatorskim zespołem dramatycznym Towarzystwa Teatralno-Muzycznego w Kutnie. Reżyserem w obu teatrach był Kazimierz Kahl.      Ogółem na budowę Domu Strażackiego wpłynęło środków finansowych - 21.131 rubli i 97,5 kopiejek. (…) Dom został oddany pod zarząd dotychczasowego gospodarza Antoniego Troczewskiego, który do 1918 r. uczynił go (…) swoistym kutnowskim teatrem, w którym odbywały się przedstawienia zespołów amatorskich oraz zawodowych z Warszawy i Włocławka. To właśnie piękna i wygodna sala teatralna straży pozwalała organizować występy teatrów zawodowych oraz wybitnych aktorów i śpiewaków, w tym m.in.: Stefana Jaracza, Karola Adwentowicza, Wiktorii Kaweckiej – primadonny operetki warszawskiej, Adama Dobosza - solisty opery warszawskiej oraz wielu innych. W sali teatralnej odbywały się również: koncerty, różne okazjonalne spotkania towarzyskie, odczyty, zebrania organizacji, a także bale, rauty itp.

LATA 1914-1945

Wybuch I wojny światowej (sierpień 1914 r.) nie zapowiadał, że w tak błyskawicznym tempie Niemcy dotrą do Kutna i rozpoczną się długotrwałe boje o to miasto. (…) Kiedy Niemcy, po uciążliwych walkach 16 listopada 1914 r., zajęli miasto i w Domu Strażackim urządzili kwatery dla wojska. Salę teatralną zajęli dla koni, a pozostałe pomieszczenia dla żołnierzy. Właśnie wówczas rozpoczęło się dzieło zniszczenia mebli, dokumentacji i sprzętu strażackiego. Sprzęt strażacki usunięty z remizy, został w dużej części rozkradziony, a w części „zarekwirowany" dla wojska. (…) Niemal całkowitemu zniszczeniu uległo wyposażenie pomieszczeń. (…) Zniszczone zostały: garderoba teatralna, muzealia, materiały archiwalne i księga pamiątkowa oraz rekwizyty teatralne, biurowe, zastawa stołowa z porcelany i szkła. Antoni Troczewski na ten temat m.in. napisał, że Dom Strażacki przedstawiał żałosny obraz „... zupełnego zniszczenia. Ściany poodrapywane, piece popsute, drzwi i okna wyłamane, szyby powybijane, dekoracje zniszczone (...) słowem spustoszenie ogólne jak po najściu Tatarów. Najdotkliwszą jednak wydala mi się strata tego co już nigdy zastąpionym być nie może (...) Szafa z archiwum i Księga pamiątkowa okazała się zupełnie pusta, dzicy barbarzyńcy - krzyżacy zawartości szaf użyli do podpalania w piecach". Straty ogółem oszacowano na sumę 4.500 rubli. Do strat nigdy nie wliczono wartości prac społecznych, włożonych w urządzenie Domu Strażackiego.

Tekst autorstwa dra Eugeniusza Walczaka z Kutnowskich Zeszytów Regionalnych, tom XII

Po 1918 r. teatr odrodził się, ale nie uzyskał już takiej prężności jak za czasów zaborów, kiedy był trybuną polskości. Dopiero w 1920 r. rozpoczęto gromadzenie funduszy na remont Domu Strażackiego.      Wraz z przybyciem 25 maja 1919 r. przybył do Kutna batalion 3 Pułku Instrukcyjnego gen. Józefa Hallera życie teatralne miasta zaczęło powoli odżywać i ponownie zyskiwać na znaczeniu. Pułk prowadził teatr amatorski, który w pewnych okresach stał na wysokim poziomie. Po raz pierwszy zaprezentował się społeczeństwu kutnowskiemu 10 kwietnia 1920 r. W lipcu tego roku teatr wojskowy wystawił „Wesele" Stanisława Wyspiańskiego, „Romantycznych" - komedię w trzech aktach Edmunda Rostanda i „Roberta i Bertranda" Władysława Ludwika Anczyca. Dyrekcja teatru nie szczędzi zabiegów, aby wystawa sztuk była pod każdym względem bez zarzutu - pisał „Tygodnik Kutnowski". (…)       W okresie wojny z bolszewikami Dom Dochodowy prezentował wiele „koncertów - kabaretów" z własnymi tekstami i udziałem słynnych artystów z Warszawy i innych miast.      W 1921 r. z okazji imienin Naczelnika Państwa teatr żołnierski wystawił sztukę Gabrieli Zapolskiej „Tamten". Spektakl reżyserował Czermiński. W sztuce wystąpili Daszkiewicz, W. Żukowski, Szymański, Marianowska, Wapińska, Wojnowska, Petrolewicz i in. (…)        Od 1933 r. zaczynał się jego nowy okres rozwoju teatru amatorskiego 37 pp. Z miejsca zyskał uznanie tutejszej widowni, a po roku działalności oceniono go, iż poziomem przewyższał teatry objazdowe. Kilkudziesięcioosobowy zespół dramatyczny złożony z oficerów i ich żon, żołnierzy, rzemieślników oraz uzdolnionych mieszkańców miasta przybrał nazwę „Teatru im. A. Fredry". W repertuarze przeważały komedie Fredry. Dnia 13 listopada 1933 r. wystawiono sztukę „Damy i huzary", w 1934 r. „Pastorałki" według Leona Schillera i Matlakiewicza, w lutym 1934 r. przygotowano „Zemstę". Kolejną sztuką wystawioną przez zespół była komedioopera Jana Kamińskiego „Skalmierzanki". W marcu 1934 r. teatr wystawił sztukę L. Mazura „Ułani ks. Józefa". Również w marcu odbyła się kolejna premiera sztuki Michała Bałuckiego „Radcy pana Radcy". Kolejna premiera odbyła się w maju, a była nią sztuka A. Fredry „Czar munduru". 10 czerwca 1934 r. odegrano krotochwilę G. Dregellego „Dobrze skrojony frak", 16 września lekką komedię Adama Grzymały - Siedleckiego „Sublokatorka", w październiku trzyaktową sztukę „Broadway", kolejna premiera to sztuka „Diabeł i karczmarka" Stefana Krzywoszewskiego. Rok 1934 zamknął teatr wystawieniem po raz drugi „Pastorałek", które cieszyły się niesłabnącym zainteresowaniem (grano 12 razy).      Miejscowy literat i dramaturg Mieczysław Fijałkowski ze Skłót k. Krośniewic, podkreślił zasługi wojskowej sceny w okresie, kiedy: na prowincji zaczyna zanikać życie kulturalne, to każde żywsze jego przejawy należy witać z radością, a zespołowi przyznać wdzięczność i uznanie. Wszak był to teatr amatorski i zespół nie kierował się chęcią zysku lecz rzetelnym umiłowaniem sztuki.      A więc teatr m. in. dzięki następującym aktorom: Waradzynowa, Nadolska, Erlich, Urchynowieżowa, Zofia Gorzelańska, Roszkiewicz, Kurmanowa, Kozioł, Matusiak (starszy), Ostrowska, Staniszewski, Matusiak (młodszy), Taciakówna, Mohylewski, Sawicki, Kurman, Dadlez, po roku działalności odniósł duże sukcesy artystyczne. Teatrowi patronował dowódca garnizonu płk dypl. Sas-Hoszowski, wspierały go również władze Kutna.      W 1936 r. teatr rozpoczął od przygotowania dużego widowiska plenerowego „Kościuszko pod Racławicami". Planowano wystąpić z tym wielkim obrazem w święto 3 Maja na strzelnicy im. Marszałka Józefa Piłsudskiego i w dniu święta pułku - 26 maja. Atrakcją tego spektaklu był udział kawalerzystów na koniach.       Sezon teatralny 1936/37 zainaugurował Teatr im. A. Fredry sztuką Konstantego Krumłowskiego „Królowa przedmieścia", a dla uczczenia 74 rocznicy powstania styczniowego wystawiono „Guwern Krukowski". W próbach była komedia Wincentego Rapackiego „Ja tu rządzę". Przygotowywano również wznowienie sztuki L. Mazura „Ułani księcia Józefa", którą odegrano 18 marca 1937 r.     Zespół dramatyczny pracował z zaangażowaniem, wszystkie jego przedstawienia budziły uznanie lub krytykę, ale cieszyły się dużym zainteresowaniem. Podkreślano wysoki poziom spektakli. Przypomnieć tu należy dążenie do doskonalenia warsztatu aktorskiego przez samokształcenie i spotkania z aktorami zawodowymi, którzy również często gościli w 37 pp. Wysoki poziom spektakli w latach trzydziestych i ich znaczną liczbę zawdzięczano niewątpliwie obecności Kurmana. Od początku zamieszkania w Kutnie włączył się on z właściwą sobie energią w kutnowskie życie teatralne, służąc wiedzą, doświadczeniem i kontaktami ze środowiskiem stołecznych teatrów. Projektował dla tego amatorskiego teatru interesujące scenografie, pomagał reżyserować spektakle i występował jako aktor, a wraz z nim żona Eugenia Kurman i szwagier Witold Staniszewski.         W dniu 3 maja teatr wystawił na dziedzińcu koszar sztukę batalistyczną „Warszawska przekupka" z powodzeniem graną w Kutnie i Łęczycy.      W 1937 r. podsumowano czwarty rok istnienia teatru: wystawił on ponad 40 sztuk w 150 spektaklach, został członkiem Związku Teatrów Ludowych i współpracował z warszawską „Redutą".       W dniu 29 marca 1938 r. patronat nad teatrem przejął Polski Biały Krzyż. Teatr pracował nadal, choć bez poprzedniego rozmachu. 24 maja 1938 r. wystawił sztukę Adolfa Abrahamowicza i Ryszarda Ruszkowskiego „Mąż z grzeczności".

Opracowanie tekstu Anny Szczepanik z Kutnowskich Zeszytów Regionalnych, tom XII Wraz z wybuchem II wojny światowej i zajęciem miasta przez wojska niemieckie 16 września 1939 r. życie teatralne i kulturalne miasta stanęło w martwym punkcie. Budynek Dom Dochodowego został przejęty przez okupanta, który dokonał w jego wewnętrznej strukturze wiele zmian i przez cały okres wojny pełnił rolę kina.

CZASY POWOJENNE

W budynku dawnego Domu Dochodowego od 1945 roku istnieje kino-teatr "Polonia". Oprócz seansów filmowych dawna scena teatralna pełni rolę prezentacji spektakli teatralnych, rewii muzycznych, koncertów, akademii okolicznościowych i innych. Działał tu także amatorski zespół teatralny, który wystawił min. sztukę "Pociąg pancerny" Iwanowa czy "Żabusia" Zapolskiej.       W latach sześćdziesiątych XX wieku zmieniono nazwę na "19 Stycznia" i staje się kinem sieci państwowej. Inna działalność artystyczna w sali powoli zostaje ograniczona, i w budynku wyświetla się już tylko filmy.      Po transformacji ustrojowej w 1989 r. wrócono do nazwy "Polonia". Według kierowniczki kina Ireny Gawle (1972-1992) nazwa "Polonia" o wiele lepiej pasowała do instytucji. Likwidacja kina nastąpiła w 1992r.

WSPÓŁCZESNOŚĆ

W latach dziewięćdziesiątych XX wieku w budynku powstała jedyna w mieście dyskoteka "Night Club Manhatan". W budynku znajdowały się także: wypożyczalnia kaset video, sklep z odzieżą używaną. Niestety budynek popadał w coraz większą ruinę. Wewnątrz poczyniono wiele zmian architektonicznych - zlikwidowano widownię teatralną, przerobiono hol i scenę.

ANTONII FORTUNAT TROCZEWSKI

(ur.1 czerwca 1861r. w Łomży, zm. 22 września 1928r. w Kutnie) - polski lekarz, działacz społeczny i polityczny.       Do Kutna przybył w 1891 roku. Początkowo pracował jako wolontariusz, jako lekarz nieetatowy, a następnie został dyrektorem szpitala św. Walentego. Dzięki reorganizacji podjętej przez doktora Troczewskiego szpital stał się wkrótce jedną z najlepszych placówek w Królestwie Polskim. Szpital zyskał oddziały chirurgiczny, ginekologiczno – położniczy i zakaźny. Dobudowano także pawilon z przeznaczeniem na dom starców.       Doktor Troczewski był nie tylko doskonałym praktykiem, napisał także kilka prac naukowych, organizował w Kutnie zjazdy lekarskie oraz zgromadził doskonały zespół siedmiu lekarzy. Wśród pacjentów zyskał wielką popularność jako wspaniały człowiek oraz orędownik bezpłatnego lecznictwa szpitalnego. Pracę dla ludzi uważał za życiowe posłannictwo. Po przybyciu do Kutna początkowo spotkał się z brakiem zrozumienia, ale potrafił pobudzić lokalną społeczność do działania. Z jego inicjatywy wybudowano Dom Dochodowy Straży Ogniowej przy ul. Teatralnej, powołano do życia pierwszą w Kutnie szkołę średnią – Szkołę Realną Polskiej Macierzy Szkolnej (szkoła przekształcona później w LO im J. H. Dąbrowskiego, znajduje się w budynku z lat 60. XX wieku, kilkadziesiąt metrów od pierwotnej siedziby.) Obecnie w historycznym budynku pierwszej kutnowskiej szkoły średniej mieści się Zespół Szkół Zawodowych Nr 2, noszący imię doktora Antoniego Troczewskiego.      Założył i przewodniczył m.in. Towarzystwu Dobroczynności, Towarzystwu Muzyczno – Dramatycznemu, Polskiej Macierzy Szkolnej, Towarzystwu Krajoznawczemu, Spółdzielni „Kutnowianka”, Towarzystwu Gimnastycznemu „Sokół”. Z jego inicjatywy założono „Tygodnik Kutnowski”, którego później był wieloletnim redaktorem i wydawcą. W grudniu 1919 roku dr Troczewski otrzymał godność honorowego obywatela miasta Kutna. Został pochowany na cmentarzu głównym w Kutnie.

Na podstawie Wikipedii

Historia Domu Dochodowego
Straży Ogniowej w Kutnie